Biyokütle Potansiyeli olarak Tarımsal Atıklar
Türkiye sahip olduğu 213 bin 188 kilometre tarımsal alanla dünyada 14. sırada ve kişi başına düşen tarım alanı oranı bakımından ise 3 dekar ile 40. sırada yer alıyor. Türkiye’nin karasal yüzölçümü 769 bin 632 kilometrekare. Bunun yüzde 27,7’si tarım alanı olarak kullanılabiliyor. Bu oran esas alındığında Türkiye, yüzölçümü oranına göre en fazla tarımsal alana sahip 15 ülke arasında 4. sırada yer alıyor. Tarımda alanın genişliği kadar toprağın verimliliği, iyi işlenebilirliği ve iklim şartları da büyük önem taşımaktadır. Türkiye’nin toplam tarımsal alanının yaklaşık %38.4’ü ekili alan, % 44.1’i orman, % 10.4’ü nadas alanı, % 7.1 meyve ve sebze ekili alandır. Tahıllar, yağlı tohumlar ve yumrulu ürünler Türkiye’de en yaygın ürünlerdir. Tahıllar Türkiye’nin orta, doğu ve güney bölgelerinde yaygın olarak yetiştirilmektedir. Ayçiçeği ise Trakya bölgesinde yaygındır. Pamuk ve mısır ise güney (güney ve güney batı Anadolu bölgelerinde), güneydoğu (GAP Bölgesi) ve batı (Ege bölgesi) bölgelerinde yaygın yetiştirilmektedir. Yumrulu bitkiler Marmara (patates) ve İç Anadolu (patates ve şeker pancarı) bölgelerinde yaygındır.
Tarımsal üretimin büyüklüğüne rağmen, Türkiye’de değerlendirilemeyen birçok tarım atığı bulunmaktadır. Bunun başlıca nedenleri arasında, dağınık şekilde bulunan bu atıkların taşıma ve işçilik maliyetleri gelmektedir. Tarımsal atıklar 3 grupta incelenebilir:
1. Bitkisel üretim sonucunda arta kalan atıklar,
2. Hayvansal üretim sonucunda arta kalan atıklar,
3. Tarım ürünlerinin işlenmesi sonucunda çığa çıkan atıklar
Tahminen en yüksek atık miktarı pamuk, mısır, buğday ve arpa yetiştiriciliğinden açığa çıkmaktadır. Mısır ve pamuk yetiştiriciliğinden önemli miktarda atık oluşmaktadır. Türkiye’de yıllık toplam tarımsal atık miktarı yaklaşık olarak 50-65 Mtep‘dur. Atıklar tarımsal üretimden sonra tarlada bırakılır. Tahıl samanı çeşitli amaçlar için kullanılır. Örneğin hayvan yemi ve hayvan altlığı olarak kullanılır. Endüstriyel tarımsal ürünlerin üretiminden kalan başlıca atıklar tarlaya bırakılır. Bunlar; pamuk sapı, tane mısır sapı, ayçiçeği sapı, saman ve tütün sapı vb atıklardır. Türkiye’deki tarla ürünlerinin yıllık toplam üretimi ve atık miktarları Çizelge 1.’de verilmiştir. Toplam ısıl değeri yaklaşık olarak 228 PJ’dur. Toplam ısıl değer içerisinde payı en fazla olan temel ürünler sırasıyla mısır % 33.4, buğday % 27.6 ve pamuk % 18.1’dir. Türkiye’deki bahçe bitkilerinin yıllık atık toplam ısıl değeri ise yaklaşık olarak 75 PJ‘dür. En büyük ısıl değere sahip ürünler fındık % 55.8 ve zeytin % 25.9’dur. Türkiye’de toplam tarımsal atık varlığı ile 7500 MWth enerji üretmek mümkündür.
Çizelge 2’de biyokütle kaynağı tarımsal atıkların ısıl değerleri ve bu değerlerin diğer katı yakıtlarla karşılaştırılması tablo halinde verilmiştir. Bu tablodan da görüldüğü üzere biyokütle kaynağı tarımsal atıklar ısıl değer olarak önemli değere sahiptir.
Türkiye’de Tarımsal Biyokütle Potansiyelinin Bölgesel Dağılımı
Türkiye’de tarla bitkileri atıklarının ısıl değerlerinin bölgelere göre dağılımı sırasıyla; Akdeniz % 24.8, Marmara % 18, Güneydoğu Anadolu % 16.3, İç Anadolu % 13.7, Karadeniz % 13, Ege % 10.6 ve Doğu Anadolu % 3.6’dır. Bahçe bitkileri atıklarının ısıl değerlerinin bölgeler göre dağılımı ise sırasıyla; Karadeniz % 48.2, Ege % 20.4, Marmara % 12.7, Akdeniz % 10.8, Güneydoğu Anadolu % 5.3, İç Anadolu % 1.34 ve Doğu Anadolu % 1.25’dir.
Akdeniz bölgesinde tarla ürünleri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 57 PJ’dür. Bu toplamda en büyük payı % 63.9 ile mısır, % 19.5 ile pamuk ve % 12.5 ile buğday almaktadır. Akdeniz bölgesinde bahçe bitkileri atıklarının toplam ısıl değeri ise 8 PJ’dür. Bu grupta ise toplam ısıl değer içerisinde en büyük payı % 61 ile turunçgiller ve % 30.8 ile zeytin almaktadır.
Ege bölgesinde tarla ürünleri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 24.2 PJ’dür. Bunun içinde en büyük payı % 29.2 ile pamuk, % 25.4 ile buğday ve % 20.4 ile mısır almaktadır. Ege bölgesinde bahçe bitkileri atıklarının toplam ısıl değeri ise 15.3 PJ’dür. Bahçe bitkileri atıkları içinde en büyük payı % 86.5 ile zeytin ve % 7.6 ile turunçgiller almaktadır.
Marmara bölgesinde tarla ürünleri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 41 PJ’dür. Bunun içinde en büyük payı % 36.7 ile mısır, % 36.5 ile ayçiçeği ve % 18.2 ile buğday almaktadır. Marmara bölgesinde bahçe bitkileri atıklarının toplam ısıl değeri ise 9.5 PJ’dür. Bunlar içerisinde ise en büyük payı % 65 ile fındık ve % 28.5 ile zeytin almaktadır.
İç Anadolu bölgesindeki tarla ürünleri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 31.3 PJ’ dür. Bunun içinde en büyük payı % 58.5 ile buğday, % 32.1 ile arpa ve % 5.2 ile ayçiçeği almaktadır. İç Anadolu bölgesinin bahçe bitkileri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 1 PJ’dür. Bunlar içerisinde ise en büyük payı % 47.7 ile kaysı ve % 20.6 ile ceviz almaktadır.
Doğu Anadolu bölgesinde tarla ürünleri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 8.2 PJ’ dür. Bunun içinde en büyük payı % 68.6 ile buğday, % 24.8 ile arpa ve % 2.1 ile tütün almaktadır. Doğu Anadolu bölgesinde bahçe bitkileri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 0.94 PJ’dür. En büyük payı % 61.3 ile kayısı ve % 28 ile ceviz almaktadır.
Güneydoğu Anadolu bölgesindeki tarla ürünleri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 37.1 PJ’dür. Bunun içinde en büyük payı % 49.5 ile pamuk, % 28.3 ile buğday ve % 13.3 ile arpa almaktadır. Güneydoğu Anadolu bölgesindeki bahçe bitkileri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 4 PJ’dür. En büyük payı % 72.9 ile antepfıstığı ve % 28 ile zeytin almaktadır.
Karadeniz bölgesinde tarla ürünleri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 29.6 PJ’dür. Bunun içinde en büyük payı % 56.9 ile mısır, % 26.5 ile buğday ve % 7 ile arpa almaktadır. Karadeniz bölgesinde bahçe bitkileri atıklarının toplam ısıl değeri yaklaşık 36.1 PJ’dür. Bunlar içerisinde ise en büyük payı % 98.3 ile fındık ve % 1.2 ile ceviz almaktadır.
Çizelge 1. Türkiye’deki Toplam Tarla Ürünleri Üretimi ve Atık Miktarları
Çizelge 2. Biyokütle Kaynağı Tarımsal Atıkların Isıl Değerleri ve Bu Değerlerin Diğer Katı Yakıtlarla Karşılaştırılması.
